Ten post kontynuuje moją serię artykułów na temat ekonomiki leśnictwa i jej zastosowania w Polsce. Przeczytacie w nim jak można zdefiniować optymalny wiek rębności dla polskich lasów produkcyjnych. Co byście powiedzieli na 48, a nie 100 lat? 

Optymalny wiek rębności

Wybór odpowiedniego wieku rębności od kilkuset lat budzi dyskusje. Aby w pełni zrozumieć wynik badań naukowych, które w tym poście przedstawię, należy najpierw zapoznać się z moimi wcześniejszymi artykułami, żeby zrozumieć ekonomiczną metodykę obliczania optymalnego wieku rębności.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Leśnictwo to jest biznes!

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Wewnętrzna stopa zwrotu w Lasach Państwowych

Z nauki

Artykuł, który teraz opiszę został napisany przez Pana Jarosława Piekutina (wcześniej SGGW, obecnie Dyrekcja Generalna LP) oraz Panią Magdalena Skrętę, i został opublikowany w czasopiśmie Sylwan w 2012 roku. Myślę, że pytanie badawcze, najlepiej opisuje w tym artykule ten fragment:

„Leśnicy wypracowali cały zespół kryteriów umożliwiających określenie wieku rębności, przy czym wiele z nich w ogóle nie bierze pod uwagę czynników ekonomicznych. Przykładowo można wspomnieć o wieku rębności uzależnionym od osiągnięcia przez drzewa określonych wymiarów, umożliwiających pozyskanie największych ilości danego sortymentu lub o wieku, w którym drzewostan osiąga maksymalną zasobność czy wreszcie o wieku kulminacji przyrostu przeciętnego miąższości itp.”

Naukowcy przeprowadzili badania dotyczące określenia ekonomicznego wieku rebności w Nadleśnictwie Brzeziny (RDLP w Łodzi). W analizie wzięto pod uwagę wyłącznie drzewostany z panującą sosną w wieku od 20 lat wzwyż i udziałem powierzchniowym wynoszącym co najmniej 50%. Drzewostany użytkowane rębniami złożonymi, oraz wartości pozaprodukcyjne drzewostanów zostały wyłączone z badań.

Ekonomiczny wiek rębności dla poszczególnych siedlisk został wyliczony jako wiek, w którym stopa zwrotu od wartości kapitału leśnego (przyrost wartości drzewostanu) zrównuje się z wysokością stopy procentowej alternatywnej inwestycji o podobnym stopniu ryzyka. Innymi słowy, drzewostan należy wyciąć w momencie, kiedy przyrost wartości produkcji zrówna się z odsetkami, które jesteśmy w staie uzyskać np. na lokacie bankowej.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Modrzew – zapomniany europejczyk. Część pierwsza.

Tu mała moja dygresja. Po tym fragmencie i moich wcześniejszych artykułach, powinniście od razu rozpoznać, że autorzy wcale nie dotknęli modelu Faustmana, gdyż obliczyli tylko sytuację pójścia z siekierą do lasu, ale bez sadzonki w ręku. Innymi słowy, zignorowali w swoim artykule koszt alternatywny, a dokładnie koszt utraconych możliwości wzrostu sadzonki w wyniku przeciągania wycięcia drzewostanu. W wyniku tego ich wyniki, są wyższe niż powinny być, gdyby zastosowali prawdziwy model Martina Faustmanna służący obliczeniu optymalnego wieku rębności. O niezrozumieniu modelu Faustamanna mówi fragment autorów z rozdziału „Dyskusja”:

„Gospodarka leśna stanowi często przytaczany przykład użytkowania odnawialnych zasobów przyrody, którego model ekonomiczny został wypracowany jeszcze w XIX wieku przez Martina Faustmanna. Po dziś dzień ekonomiści uważają go za najważniejszy z punktu widzenia optymalizacji gospodarki leśnej, a jego założenia są ciągle wykorzystywane w różnych analizach ekonomicznych. Wykorzystano je również i w tym opracowaniu, w którym skupiono się jedynie na funkcji produkcyjnej i potraktowano określenie wieku rębności drzewostanów sosnowych jako typowy problem inwestycyjny, którego celem jest maksymalizacja dochodu netto uzyskiwanego w ramach produkcji drewna, tj. właściwy moment wycięcia drzewostanu umożliwia uzyskanie maksymalnego czystego dochodu z tytułu upłynnienia kapitału zgromadzonego w zapasie rosnącym.”

Wyniki – optymalny wiek rębności

Wyniki pokazały, że wiek rębności w przypadku drzewostanów sosnowych Ia/I klasy bonitacji, przy stopach procentowych p=1, 2 i 3%, powinien mieć miejsce odpowiednio w wieku: 78, 62 i 48 lat. Z kolei dla pozostałych klas bonitacji wiek ten, według przyjętych stóp procentowych, wynosi odpowiednio: 80, 64 i 54 lata (bonitacja II) oraz 89, 75 i 65 lat (bonitacja III/IV).

Innymi słowy, wiek rębności w Nadlesnictwie Brzeziny powinien wahać się od 48 do 89 lat, w zależności od przyjętej stopy procentowej (1 – 3 %), kiedy to według Planu Urządzania Lasu wiek rębności dla sosny zwyczajnej dla tego nadleśnictwa wynosi 110 lat.

Tabla poniżej oraz przykładowy wykres dobrze podsumowują rezultaty tego artykułu.

Mój komentarz

Z punktu widzenia ekonomiki leśnictwa ten artykuł mało wnosi do nauki. Nie odkrywa kompletnie nic nowego. Jest bardziej lokalną reprodukcją wyników poprzedników z zagranicy.

Zawiera on w sobie podstawowy błąd, dyskwalifikujący go z publikacji, moim zdaniem. Czyli nieodróżnienie modelu Faustmanna od modelu… no właśnie jakiego? Bo autorzy nie zastosowali żadnego modelu, po prostu obliczyli przyrost wartości drzewostanu i jego zrównanie się z alternatywną stopą zwrotu. Artykuł obnaża więcej błędów autorów w części związanej z dyskusją, które są po części związane z brakiem zrozumienia modelu Faustmanna, zwłaszcza elementów dotyczących kosztów założenia uprawy, czy koszty zabiegów pielęgnacyjnych. Autorzy piszą:

„[…]Przede wszystkim nie biorą pod uwagę „zamrożenia” kapitału leśnego, bo przecież odnowienie czy zalesienie gruntu kosztuje, podobnie rzecz się ma z zabiegami pielęgnacyjnymi[…]. Inne ważne okoliczności, które należy uwzględnić w obliczeniach dotyczących wieku rębności, to koszty zabiegów pielęgnacyjnych. Im dłużej las pozostaje na pniu, tym bardziej obciążają go tego rodzaju nakłady[…].”

Nie chcę być tutaj złośliwy, ale osobiście uczyłem się ekonomiki leśnictwa od Pana Piekutina na SGGW i tego nie zamierzam komentować. Jednakże, temat i zakres nauczania ekonomiki leśnictwa na uczelniach wyższych i późniejsza ignorancja pracowników Lasów Państwowych są w jakimś stopniu ze sobą skorelowane, takie mam przynajmniej wrażenie. Nie będę również oceniać recenzentów tego artykułu i jakości oraz marki czasopisma Sylwan.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Jak zachowują się drzewa wzdłuż szlaków zrywkowych i dlaczego ZHL można wyrzucić śmiało do kosza?

Fakt jest taki, że przy zastosowaniu modelu Faustmanna, wieki rębności byłyby jeszcze niższe niż w przedstawionym artykule. I tutaj na sam koniec, autorzy napisali tak:

„W przedstawionym rozwiązaniu brano pod uwagę tylko jeden rodzaj kosztu, wynikający z faktu wiązania („zamrożenia”) kapitału w formie wartości drzewostanu. Jednakże oprócz drzewostanu w gospodarstwie leśnym podstawowym czynnikiem produkcji jest również grunt leśny. Stąd też w tego typu analizach zachodzi potrzeba włączenia kosztów użycia gruntu leśnego. W przypadku uwzględnienia wspomnianych kosztów nastąpiłoby obniżenie wieku rębności.”

Przyznam się, że nie do końca rozumiem ten cytat, gdyż nie wiem, jak ma się koszt użycia gruntu (chyba o dzierżawę chodzi) do ekonomicznego wieku rębności. Brzmi mądrze, ale nie ma kompletnie żadnego sensu to dla mnie, tak samo jak mało ma sensu ostatni paragraf:

„W prezentowanych badaniach skupiono się jedynie na funkcji produkcyjnej (surowcowej) gospodarstwa leśnego, a funkcje pozaprodukcyjne pominięto, ze względu na brak możliwości ich bezpośredniej wyceny. Należy jednak zauważyć, że włączenie funkcji pozaprodukcyjnych do tego typu analiz spowoduje zmianę relacji między przychodami i kosztami i w konsekwencji inny (uzależniony od wybranej funkcji) wiek rębności.”

Bo to nie relacje kosztów i przychodów się zmienią, lecz sumaryczne przyrosty wartości pożytków produkcyjnych i pozaprodukcyjnych. Na przykład, że jeżeli wartość drzewostanu będzie przyrastała z wiekiem, ze względu na jego pozytywne korzyści pozaprodukcyjne (np. magazynowanie CO2, wartości rekreacyjne, wartość bioróżnorodności) to może się okazać, że nie jest optymalne, aby wyciąć dany drzewostan w ogóle. Jest to tak zwana teoria Hartmana i o tym będą oddzielne posty.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Marksistowska ekonomia w trzebieżach

Podsumowanie

Nie mniej jednak, pomimo błędów, artykuł ten porusza bardzo istotną kwestię z punktu widzenia polskiego leśnictwa, tj. brak ekonomicznego podejścia w zarządzaniu lasami, brak liczenia kosztów kapitału, czy brak liczenia kosztów alternatywnych. Artykuł przybliża czytelnikom, kompletnie niezorientowanym w optymalizacji produkcji surowca w drzewostanach produkcyjnych, jak to się powinno robić, i za to moje wyrazy uznania dla autorów, że podjęli się tego tematu. Bo jest to prawdopodobnie jedyny artykuł, który jak na dłoni pokazuje, że obecne wieki rębności w PGL LP są po prostu za wysokie, że są po prostu marnotrastwem kapitału, że po prostu ludzie odpowiedzialni za zarządzanie majątkiem państwowym…. ***** się na tym znają.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Czy w Lasach Państwowych pracują dobrzy menadżerowie?

Źródło: Źródło: Piekutin J., Skręta M. 2012. Ekonomiczny wiek rębności drzewostanów sosnowych. Sylwan 156 (10): 741−749, 2012.