pomiary

Pomiary różnorodności biologicznej lasów – cele i wskaźniki.

Pomiary różnorodności biologicznej lasów – cele i wskaźniki.

Celem raportu opracowanego przez pracowników naukowych z SLU, Sveriges Lantbruksuniversitet, było przekazanie wiedzy na temat wskaźników różnorodności biologicznej oraz systemów tych wskaźników stosowanych w granicach Szwecji oraz w Norwegii, Finlandii, Estonii i w Niemczech a w następstwie wyciągnięcie ogólnych wniosków dotyczących pomiaru bioróżnorodności w lasach szwedzkich.

https://internt.slu.se/globalassets/ew/org/centrb/f-for/pdf/ffrapport_mata_mangfald_2020-03-12.pdf

Myślę że polskiego czytelnika nie interesują specjalnie szwedzkie wskaźniki różnorodności biologicznej czy nawet porównania z sąsiednimi krajami ale pierwsza część raportu opisująca światowe wskaźniki i systemy oceny różnorodności biologicznej jest warta przedstawienia. Po to m.in. aby ubrać w konkrety to o czym się dużo mówi i dyskutuje, zwłaszcza na mediach socjalnych ale raczej niewiele wie, o czym zresztą pisaliśmy w https://www.forest-monitor.com/pl/roznorodnosc-biologiczna-modne-slowo/

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN i Unia Europejska ma wiele, częściowo nakładających się na siebie, systemów oceny wartości oraz systemów informowania o różnorodności biologicznej. Część z nich wchodzi w prawa krajowe poprzez ratyfikację umów międzynarodowych lub udział w organizacjach światowych i Unii Europejskiej.

Konwencja o różnorodności biologicznej, Convention on Biological Diversity, CBD,  opracowana na Szczycie Ziemi w Rio w roku 1992, została podpisana do tej pory przez 197 krajów (CBD 2019) i ma trzy główne cele:

  • Zachowanie różnorodności biologicznej na trzech poziomach: ekosystemów, gatunków i genów
  • Zrównoważone wykorzystanie biologicznej różnorodności i jej części
  • Sprawiedliwy podział wartości stworzonych przez zrównoważone z nich korzystanie.

Ta konwencja obowiązuje we wszystkich krajach UE i w jej ramach przyjęty został w roku 2010 strategiczny plan dotyczący różnorodności biologicznej zwany planem Nagoya albo planem Aichi. Plan zawiera 20 celów które należy osiągnąć do roku 2020 aby zatrzymać straty w różnorodności biologicznej. Jednym z tych celów jest osiągniecie 17% powierzchni lądowej i wód słodkich kraju jako powierzchni przeznaczonej na cele ochrony przyrody.

Sekretariat CBD opracował do tej pory cztery raporty o stanie różnorodności biologicznej Global Biodiversity Outlook, na podstawie raportów z poszczególnych krajów, Country reports. Ostatni raport pochodził z roku 2014 (Global Biodiversity Out- look 4 , CBD 2014), i stwierdził że cele planu Nagoya nie będą prawdopodobnie osiągnięte do roku 2020.

Szczyt Ziemi w Rio oznaczał zgodę na przyjęcie pewnych leśnych zasad i kanonów, uściślonych na the Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe, MCPFE, w Helsinkach w roku 1993. Nazwa MCPFE ma od roku 2009 skrót Forest Europe.

Konferencja w Helsinkach opracowała ogólne linie dotyczące zrownoważonej gospodarki leśnej w Europie oraz zachowania różnorodności biologicznej lasów Europy.

Forest Europe rozwinął, krok za krokiem, wspólne wskaźniki stosowane w poszczególnych krajach. Były i są one zawarte w dotychczasowych raportach „State of Europe’s Forests”. Ostatni pochodzi z roku 2015 https://foresteurope.org › state-euro…WebbresultatState of Europe’s Forests 2015 Report – Forest Europe i kontynuowane są prace nad aktualnym, który ma zostać ogłoszony na spotkaniu Forest Europe 2020 w Bratysławie, w październiku 2020.

Przykłady na wskaźniki różnorodności biologicznej z raportu z roku 2015:

  • Naturalność lasów. Tutaj wyszczególniono lasy nienaruszone, lasy półnaturalne i plantacje leśne. (www.fao.org › …PDFWebbresultatdefinition of forest – FAO) W Europie mamy 86% lasów półnaturalnych, 9% plantacji leśnych i tylko 4% lasów nienaruszonych, naturalnych.
  • Martwe drewno. Tutaj wiele krajów raportuje tylko ogólne masy i średnio wynosi ona 11,5 m3/ha. W Szwecji było to w roku 2010 tylko 7,8 m3/ha (3,1 drewna stojącego i 4,7 drewna leżącego).
  • Zagrożone gatunki. Te powinny być zgłaszane do Forest Europe zgodnie z czerwoną listą gatunków zagrożonych IUCN i raport z roku 2015 zawiera listę 30 krajów z ich gatunkami czerwonymi. Problemem jest jednak że wiele krajów używa swojej klasyfikacji zamiast międzynarodowej IUCN Red List. Najbardziej przystosowaną listą jest czerwona lista dotycząca zagrożonych gatunków drzew.
  • Lasy chronione. Tutaj lista obejmuje 22 kraje i ogółem 12,2% lasów Europy są chronione z uwagi na różnorodność biologiczną. Najwyższy procent lasów chronionych ma Hiszpania, Włochy, Finlandia i Szwecja. Lasy chronione dzielą się z kolei na lasy nienaruszone i na lasy wymagające aktywnej opieki. Różne rodzaje ochrony w różnych krajach robią porównania bardzo trudne. W całej Europie udział „active conservation management” wynosi 40% j tuż za nim idą lasy chronione na poziomie krajobrazu  – 37%. Ta ostatnia kategoria lasów może zawierać zarówno tereny Natura 2000 jak i lasy produkcyjne.

Ogółem ostatni raport Forest Europe z roku 2015 zawiera 35 ilościowych wskaźników dotyczących stanu lasów Europy i 12 wskaźników jakościowych.

FAO Global Forests Resource Assessment

opisuje stan lasów świata już od roku 1946 opierając się na raportach krajowych (Country reports) i swoich analizach. Ostatni raport ( www.fao.org › …PDFWebbresultatGlobal Forest Resources Assessment 2015 – FAO) opiera się na danych z 234 krajów, z których 155 krajów opracowały raporty samodzielnie. FRA daje obraz wylesiań i zalesień na świecie, podział światowych lasów na naturalne, półnaturalne i plantacje, jak i sposób użytkowania lasów. Gospodarka leśna mająca pierwszeństwo króluje tylko w 31% lasów, 28% ma użytkowanie wielostronne i 13% jest chronione z uwagi na różnorodność biologiczną.

Dowiadujemy się również o np. ilości lasów certyfikowanych czy z planami użytkowania lasu, natomiast raport nie mówi o wskaźnikach dotyczących różnorodności biologicznej lasów.

Biodiversity Indicators Partneship – BIP

współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak jak organizacje ponadpaństwowe IUCN, OECD, FAO czy organizacjami non-profit np. BirdLife International.

BIP opiera się na 17 wskaźnikach różnorodności biologicznej zgrupowanych w siedmiu obszarach docelowych opisanych w https://en.m.wikipedia.org › wikiBiodiversity Indicators Partnership – Wikipedia

Kraje skandynawskie zainicjowały już w roku 1998 wspólną statystykę dotyczącą stanu lasów a w kilka lat później program BioNord

opierający się na 24 wskaźnikach opracowanych przez urządzanie lasu. Tematem poruszającym bezpośrednio temat różnorodności biologicznej jest „Species diversity and threatened species”.

Wskaźniki BioNord przypominają w dużym ale nie całkowitym stopniu wskaźniki Forest Europe.

Strategia Unii Europejskiej – EU Biodiversity Strategy 2020 oraz SEBI Streamlining European Biodiversity Indicators (EU 2019)

która powstała w roku 2011, ma na celu zatrzymanie utraty różnorodności biologicznej i usług ekosystemów do roku 2020 i zawiera sześć celów oraz 20 wskaźników.

Szwedzki raport który tutaj cytuję nie mówi nic o osiągnięciu tych celów ale być może już niedługo European Environmental Agency zabierze głos na ten temat.

Mimo iż celem Konwencji o różnorodności biologicznej, Convention on Biological Diversity, CBD, było i jest zatrzymanie wyginięcia gatunków to różnorodność biologiczna stale maleje.

Stuart H. M. Butchart i inni,

z University of Cambridge, spróbowali w roku 2010 ocenić światowe trendy poprzez zestawienie w którym 31 wskaźników różnorodności biologicznej startuje z tej samej pozycji roku 1970, jako roku pierwszego.

https://www.researchgate.net › 4335…(PDF) Global Biodiversity: Indicators of Recent Declines – ResearchGate

Większość wskaźników takich jak np. rozwój populacji poszczególnych gatunków, ryzyko wyginięcia, status środowiskowy czy zestawienie gatunkowe pogarszała się bez odznak powstrzymania tego procesu, a równocześnie wzrósł nacisk na środowisko naturalne widoczne w takich wskaźnikach jak zużywanie zasobów przyrodniczych, wzrost gatunków inwazyjnych, nadmierna eksploatacja zasobów czy zmiany klimatyczne.

Grupując te wskaźniki w indeksy naukowcy z Cambrigde przedstawili cyfry pogorszenia od roku 1970 dla niektórych indeksów:

Wild Bird Index – 2,6%

Waterbird Population Status Index – 33%

Living Planet Index – 31%

Red List Index – 6,1%

Extent of forest – 3,1%

Living Planet Index, LPI,

jest wskaźnikiem określającym światowy stan różnorodności biologicznej i zdrowia planety. Opracowany został przez Zoological Society of London i WWF w roku 1988 i wykorzystuje dane dotyczące ponad 4000 gatunków, reprezentujących około 6% kręgowców na świecie.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN)

powstała w roku 1948 z inicjatywy ONZ. Ma ona aktualnie 1300 członków, zarówno krajów jak i pojedynczych organizacji.

Jednym z hej pociągnięć było stworzenie czerwonej listy gatunków zagrożonych, w przypadku IUCN  listy światowej, a oprócz tego list regionalnych (np. Europa) i list krajowych. Dzisiaj istnieje 26 list regionalnych i 114 list krajowych gatunków zagrożonych (Tingstad 2018).

Czerwone listy gatunków zagrożonych pokazują zarówno zagrożone gatunki jak i zmiany w bioróżnorodności. Lista światowa jest m.in. narzędziem do śledzenia efektów założeń Nagoya planu, które powinny być osiągnięte do końca 2020 roku.

IUCN:s Red List Index, RLI

jest zbiorczym wskaźnikiem opisującym trendy w różnorodności biologicznej i dotyczy w skali światowej czterech grup gatunków. Jeżeli indeks wynosi „1” to wszystkie gatunki są niezagrożone (Least concern), jeżeli indeks wynosi „0” to wszystkie gatunki w grupie są obumarłe (Extinct).

Natural Capital Index (NCI)

jest wskaźnikiem stworzonym w Holandii (NCI 2002) i pokazuje w jakim stopniu aktualny stan gatunkowy w ekosystemie odbiega od stanu sprzed industrializacji. Podobny indeks powstał w Norwegii – Naturindeks.

Biodiversity Intactness Index (BII)

jest podobnie jak NCI miarą porównawczą stanu aktualnego ze stanem idealnym, gdzie stan idealny to „0” a ekosystem zupełnie zniszczony to „100”. BII można użyć do ocen stanu światowego, krajowego czy lokalnego i jest cytowany w wielu pismach naukowych. Krajowe analizy różnorodności biologicznej w Wielkiej Brytanii i Kolumbii oparte są o indeks BII. W skali światowej BII opadł z poziomu 71,6 w roku 1970 do poziomu 78,6 w roku 2014 i najbardziej obniżył się w ekosystemach tropikalnych.

Dyrektywa siedliskowa (dyrektywa habitatowa) Unii Europejskiej (92/43/EWG)

spełnia kierowniczą rolę  w ochronie przyrody na terenie UE. Centralnym przedsięwzięciem UE dotyczącym zachowania gatunków jest sieć obszarów Natura 2000. W Szwecji jest ich około 4000 o powierzchni prawie 8 mln ha. Duża część tych powierzchni jest chroniona w postaci parków narodowych, rezerwatów przyrody i obszarów z biotopami kluczowymi (Artdatabanken 2018).

Dyrektywa siedliskowa dzieli gatunki w nią wchodzące na trzy kategorie z których kategoria 1 obejmuje te których siedliska życiowe wymagają ochrony.

Kraje Unii Europejskiej składają raporty dotyczące statusu ochronnego gatunków co 7 lat i ostatni raport w przypadku Szwecji  pochodzi z roku 2013. Dotyczył on 164 grup gatunków i 89 typów środowiska. Nowy raport został przez Szwecję złożony latem 2019 roku, ale nie jest jeszcze kompletny.

Dyrektywa ptasia – 2009/147/WE z 30 listopada 2009

była w swojej początkowej formie z roku 1979 najstarszą formą ochrony dzikich zwierząt w Unii Europejskiej i chroni wszystkie występujące w przyrodzie ptaki oraz ich miejsca wylęgów. Anneks 1 dyrektywy mówi o 194 gatunkach ptaków które należy chronić. Terenami chronionymi są również obszary Natura 2000.

Agenda 2030

opracowana przez ONZ https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Cele_Zrównoważonego_Rozwoju_2030 zawiera 17 światowych celów zrównoważonego rozwoju. Cel 15 „Ochrona, przywracanie oraz promowanie zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczanie pustynnienia, powstrzymywanie i odwracanie procesu degradacji gleby oraz powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej” mówi m.in. o zrównoważonej gospodarce leśnej i powstrzymaniu strat w różnorodności biologicznej. Szwecja zobowiązała się do ochrony i zapobieganiu wymierania zagrożonych gatunków do roku 2020 i odpowiedzialność za raporty spoczywa na urzędach państwowych Skogsstyrelsen (do spraw gospodarki leśnej) i na Naturvårdsverket (odpowiednik polskiej GDOŚ).

Zdjęcie: globalamalen

Dodaj komentarz