Gospodarka leśna a gospodarka reniferowa w Szwecji. Zależności.

1. Jak wpływają cięcia końcowe, zabiegi odnowienia lasu, czyszczenia lasu i trzebieże na porosty i hodowlę reniferów?

-Obecność i rozmieszczenie porostów naziemnych jest tym czynnikiem, który ma największy wpływ na to, czy las nadaje się na teren wypasu dla reniferów. Badania pokazują, że od lat pięćdziesiątych XX wieku rozprzestrzenianie się zarówno porostów naziemnych, jak i nadrzewnych zmniejszyło się dramatycznie na całym obszarze hodowli reniferów w Szwecji, a także w Norwegii i Finlandii.

-Porosty są zależne od światła i czerpią korzyści z gospodarki leśnej, która prowadzi do długoterminowego i stabilnego środowiska z dużą penetracją światła do koron drzew (porosty nadrzewne) i do roślinności naziemnej (porosty naziemne). Porosty odnoszą zatem korzyści z trzebieży i innych metod selektywnego pozyskania drewna.

(Selektywne metody pozyskiwania drewna opisywaliśmy na Monitorze Leśnym w https://www.forest-monitor.com/pl/lesna-gospodarka-bezzrebowa-recepta-na-wszystkie-problemy-gospodarki-lesnej/ czy w https://www.forest-monitor.com/pl/rebnia-idealna/

Myślę, że leśnicy Lasów Państwowych, w świetle choćby problemów z lasami konfliktowymi społecznie, powinni zagłębić się w podobną tematykę, stawiając bardziej na zgodę ze społeczeństwem, niż na Zasady Hodowli Lasu. Jedno nie wyklucza zresztą drugiego. TC)

-Ta sama intensywność metod pozyskania selektywnego nie musi być korzystna zarówno dla porostów naziemnych, jak i porostów wiszących, nadrzewnych, ponieważ porosty naziemne odnoszą większe korzyści z silniejszego przerzedzenia lasu, natomiast porosty wiszące wymagają pozostawienia nietkniętej, co najmniej w 70% pokrywy korony leśnej, aby nie zostać wywiane z drzewa lub nie wyschnąć.

-Porosty nadrzewne, które opadają na dno lasu, stają się jednak ważnym źródłem pożywienia dla reniferów, dlatego dobrze jest pozostawić drzewa bogate w wiszące porosty podczas cięć końcowych.

-Cięcia końcowe nie muszą być bezpośrednio negatywne dla porostów naziemnych, ponieważ skutkują zwiększoną penetracją światła, które może być dla nich korzystna, ale pozostawione gałęzie i wierzchołki ściętych drzew (po szwedzku grot, TC) mogą zacieniać porosty i utrudniać dostęp zarówno reniferom, jak i Saamom, opiekunom reniferów. Wywożenie gałęzi i wierzchołków ze zrębów może zatem ułatwić hodowlę reniferów.

-Mimo, że gałęzie i wierzchołki z wiszącymi porostami mogą być ważnym źródłem pożywienia dla reniferów, nie należy ich pozostawiać po cięciach końcowych na terenach bogatych w porosty.

-Przygotowanie gleby na zrębach uszkadza często porosty, chociaż istnieją różnice między różnymi metodami. Istnieją nowe, bardziej wybiórcze metody przygotowania gleby, które mogą nawet sprzyjać rozprzestrzenianiu się porostów naziemnych.

-Kiedy młody las wzrasta, przenikanie światła do gleby jest blokowane, co ogranicza wzrost porostów naziemnych, a z kolei porosty wiszące mają często trudności z naturalnym rozprzestrzenianiem się do młodych lasów.

-W porównaniu z sosną zwyczajną, Pinus sylvestris, występowanie porostów, jak i dostępność dla reniferów i hodowców reniferów są niekorzystne w lasach z sosną wydmową, Pinus contorta.

-Nawożenie sprzyjające wzrostowi drzew, (w Szwecji popiół drzewny i wapno, TC) działa niekorzystnie na porosty, ponieważ w warstwie runa leśnego ograniczany jest dostęp światła do nich przez rosnące drzewa i rośliny naczyniowe. Wpływ powtarzanego nawożenia na porosty, może być również zauważalny w pokoleniu lasu następującym po cięciu  końcowym tak nawożonego lasu. Renifery unikają nowo nawożonych drzewostanów.

-Wysoki przyrost zarówno drzew, jak i porostów jest trudny do pogodzenia w tym samym lesie. Równowagę należy wprowadzić na poziomie krajobrazu i można to zrobić na wiele różnych sposobów, ale wiąże się to z kompromisami zarówno dla leśnictwa, jak i hodowli reniferów.

2. Uwzględnienie warunków przyrodniczych i ochrona przyrody.

-Odbudowa porostów po pożarze jest bardzo powolna, a badania wykazały, że pełna regeneracja pokrywy porostowej może zająć do 100 lat.

-W Ameryce Północnej przeprowadzono badania, które wskazują, że renifery unikają spalonych lasów, szczególnie tych stosunkowo niedawno zniszczonych przez pożar.

-Jednym ze sposobów wspierania ponownego zasiedlenia porostów jest rozsiewanie fragmentów porostów po cięciu końcowym. Rozsiewanie fragmentów porostów było bardziej efektywne niż sadzenie małych ciągłych mat porostowych.

3. Drogi leśne.

-Drogi leśne mogą prowadzić do niewłaściwego przemieszczania się reniferów po drogach i fragmentacji naturalnych pastwisk reniferów i tras migracji.

-Drogi leśne mogą również, z drugiej strony, ułatwić hodowlę reniferów, ponieważ hodowcy mogą je używać do przemieszczania się stad reniferów.

4. Wpływ reniferów na las.

-Nie ma wyraźnych dowodów na to, że wypas reniferów zakłóca odnowienie lasów lub powoduje uszkodzenia młodych drzew.

-Z drugiej strony wypasanie reniferów ogranicza występowanie porostów glebowych w krajobrazie leśnym, prowadząc jednocześnie do ograniczenia innej roślinności glebowej, która może sprzyjać rozwojowi porostów.

5. Znaczenie zróżnicowanego i spójnego krajobrazu.

-Hodowla reniferów potrzebuje dostępu do dużych, ciągłych krajobrazów, aby móc przemieszczać się między różnymi obszarami wypasu, zarówno przy wolnym wypasie, jak i w ramach kontrolowanej migracji zwierząt.

-Urozmaicony krajobraz, zarówno topograficznie jak i drzewostany w różnym wieku, przyczyniają się do zwiększonej zdolności reniferów do reagowania na różne warunki śniegowe w celu znalezienia pożywienia i pastwisk.
Nie ma jednak wystarczającej ilości starych lasów, które byłyby dobrymi pastwiskami w określonych warunkach śniegowych lub jako pastwiska z porostami.

-Selektywne metody pozyskiwania drewna i dłuższe cykle pomiędzy nimi, mogą zmniejszyć fragmentację krajobrazu i zwiększyć występowanie starszych lasów.

-Horyzont planowania dla hodowli reniferów i gospodarki leśnej jest zróżnicowany. Brakuje badań nad współplanowaniem na poziomie krajobrazu, obejmujacych zalety i wady dla obu branż.

6. Konsultacje między hodowlą reniferów a gospodarką leśną.

-Zarówno gospodarka reniferowa jak i leśna, ponoszą koszty transakcyjne konsultacji, ale badania pokazują, że koszt ten jest bardziej uciążliwy dla gospodarki reniferowej niż dla leśnictwa.

-Aby konsultacje zakończyły się sukcesem, wymagane jest istnienie zaufania między stronami. Wspólne planowanie środków dotyczących gospodarki leśnej powinno odbywać się na wczesnym etapie, aby zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia porozumienia.

-Narzędzia cyfrowe, takie jak Renbrukplan (odpowiednik planu urządzania lasu w gospodarce reniferowej, TC) mogą ułatwić dyskusję na temat planowania.

7. Oczekiwane skutki zmian klimatu.

-Zmiany klimatu, które prowadzą do zwiększonego wzrostu drzew, są niekorzystne dla porostów, ponieważ lasy stają się ciemniejsze.

-Cieplejsza i bardziej sucha pogoda latem jest negatywna dla porostów, podczas gdy cieplejsza i bardziej wilgotna pogoda  ma przeciwny skutek. Istnieje większa niepewność co do rozwoju opadów w dłuższej perspektywie niż w przypadku temperatury

-Wiele wskazuje na to, że wydłuża się długość okresu wegetacyjnego w północnej Szwecji, co może być niekorzystne dla porostów, jeśli prowadzi do lepszego przyrostu lasów, a tym samym do ich zaciemnienia.

-Zmiana klimatu wpłynie na warunki wypasu reniferów w okresie zimowym. Krótsze zimy mogą zwiększyć dostęp do pastwisk, ale warunki śniegowe z większymi wahaniami temperatury i skorupą śniegową/ oblodzeniem, utrudniają reniferom dokopanie się do porostów naziemnych. 

-Warunki śniegowe różnią się w zależności od rodzaju lasu, dlatego potrzebny jest zróżnicowany krajobraz, aby renifery i hodowcy reniferów mieli możliwość przystosowania się do zmieniających się warunków.

8. Gospodarka reniferowa -ogólny obraz

-Wiosna

Wraz z wiosenną „giðða” (od końca marca do początku maja) renifery przybywają z zimowych pastwisk leżących na terenach leśnych do obszarów cielenia się w pobliżu pasma górskiego. Wędrówka odbywa się poprzez przemieszczanie stad naturalnymi szlakami wędrówek, ale niektóre wsie Saamijskie transportują swoje renifery ciężarówkami, z uwagi na fragmentację szlaków i brak pożywienia wokół nich.

Wiosenne i letnie wypasy reniferów znajdują się na terenach leśnych a przemieszczanie się pomiędzy nimi jest coraz krótsze. Renifery odżywiają się przeważnie porostami, aby poradzić sobie z energochłonną migracją i niekiedy ich dokarmianie może ułatwiać kontrolę ruchów stada lub ułatwienie migracji.

 –Wiosna/lato

Wiosenno-letnie „giððageassi” od początku maja do końca czerwca) to czas wycielania. Vajorna (krowy) i nowonarodzone cielęta są teraz szczególnie wrażliwe na niepokojenie ze strony drapieżników i ludzi. Jest to również ważny okres dla reniferów, aby przywrócić równowagę żywieniową po długiej zimie. Wczesne liście na brzozie karłowatej i wierzbie, a także nowa roślinność wzdłuż strumieni i na torfowiskach są teraz szczególnie odżywcze.

-Lato

Podczas „geassi” letnich (od końca czerwca do początku sierpnia) renifery wypasają swobodnie trawy i rośliny runa leśnego, aby rosnąć i gromadzić zapasy na zimę. Plamy śniegu i wiatr łagodzą plagę owadów. Renifery udają się na torfowiska, aby się wypasać i znaleźć schronienie przed owadami oraz upałem w gęstych, starych lasach świerkowych. Lato to także czas znakowania cieląt.

-Lato/jesień.

Podczas letnio-zimowego „čakčageassi” (od początku sierpnia do końca września) renifery pożywiają się również grzybami. W tym okresie gromadzą one rezerwę tłuszczu, aby poradzić sobie z zimą.

-Jesień

Wraz z postępem jesiennej „čakča” (od końca września do początku listopada) jakość odżywcza roślin naczyniowych spada. Trawy, półtrawy i roślinność na torfowiskach są nadal istotnymi zasobami wypasu, a porosty stają się coraz ważniejszym źródłem pokarmu. Jesień to okres rykowiska, kiedy sarvarna (byki) zużywają dużą część zasobów, które zgromadziły latem. Jest to również okres, w którym rozpoczyna się zbieranie i przemieszczanie stad do czasu rozpoczęcia wypasu jesiennego oraz zimowego.

-Jesień/zima

Górskie lasy brzozowe i torfowiska stają się ważnymi siedliskami podczas wczesnej jesiennej zimy „čakčadálvi” (od początku listopada do końca grudnia), kiedy jest jeszcze dostępna zimozielona trawa i wrzos, ale renifery są już zmuszone do wydobywania pokarmu spod śniegu. Później renifery są gromadzone przez Saamów na wybiegach w celu uboju, leczenia pasożytów i znakowania nieoznakowanych cieląr oraz są dzielone na mniejsze siidat / sijte (grupy zimowe), aby ułatwić monitorowanie i zarządzanie nimi zimą. Przeprowadzka na zimowe pastwiska rozpoczyna się w zależności od warunków pogodowych i niektóre wsie saamijskie mogą być zmuszone do transportu reniferów samochodami, ze względu na  utracone szlaki migracyjne czy brak obok nich pastwisk.

-Zima

Podczas zimy „dálvi” (od końca grudnia do początku lutego) porosty naziemne (Cladonia spp., Cetraria spp.) stają się głównymi zasobami wypasu. Porosty zawierają duże ilości węglowodanów i energii, ale niewiele białek i minerałów.  Renifery pasą się również na wiecznie zielonych pastwiskach i trawach, dlatego mogą szukać powierzchni zrębowych. Głębokość i twardość śniegu wpływają na to, jak i gdzie renifery znajdują dobre pastwiska. Rozdrobniony krajobraz może wymusić częste zmiany terenu.  W złych warunkach wypasu hodowcy reniferów mogą być zmuszeni do dokarmiania.

-Zima/wiosna

W okresie zimowo-wiosennym (od początku lutego do końca marca) głęboki, ubity śnieg lub zaspy mogą uniemożliwić reniferom dotarcie do pożywienia naziemnego. Wtedy szczególnego znaczenia nabierają porosty wiszące, nadrzewne takie jak  Włostka brązowa Bryoria fuscescens czy Żyłecznik zwisający Alectoria sarmentosa żyjące w starych lasach lub na drzewach na obrzeżach torfowisk. Zasoby wypasu w okresie zimowym i zimowo-wiosennym stanowią krytyczne wąskie gardło w rocznym cyklu hodowli reniferów, ponieważ wpływają na to, jak renifery przetrwają zimę i jak udane jest wycielenie. Rozpoczyna się przeprowadzka reniferów na tereny wycielania.

Źródło: https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1573546/FULLTEXT01.pdf

Cytowane źródło zawiera wiele szczegółowych danych do wyszczególnionego tekstu i zainteresowani mogą po nie sięgnąć.

Ogólne wnioski nie są korzystne dla przyszłości gospodarki reniferowej w Skandynawii, a przecież dotyczą tylko gospodarki leśnej. Do ziem przydzielonych Saamom dla prowadzenia gospodarki reniferowej  (połowa powierzchni Szwecji) roszczą sobie prawo różne grupy interesów, chcących budować kopalnie odkrywkowe, w tym metali rzadkich, duże farmy wiatrowe, nowe linie energetyczne, naziemne i podziemne, nowe drogi, turystyka aktywna i ekstremalne sporty, budowa torów testowych dla samochodów np. Porsche w Kurrokveik koło  Arjeplog w północnej Szwecji – innymi słowy wszelka działalność ludzka zakłócająca hodowlę reniferów.

Prawa Saamów do takiej hodowli są zagwarantowane w Konwencji dotyczącej ludności rdzennej i plemiennej z roku 1989 https://en.m.wikipedia.org/wiki/Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989, której jednak Szwecja do tej pory nie ratyfikowała. Sąsiednia Norwegia zrobiła to już w roku 1990.

Saamowie a reszta Szwecji, albo raczej 4.677 mieszkańców 51 wsi saamijskich, mających prawo hodowli reniferów a reszta Szwedów – tak można i powinno się opisywać ten konflikt.
(W Szwecji żyje od 20-40.000 Saamów).

Sieć jest pełna artykułów na ten temat, pisanych z różnych punktów widzenia i wyważenie zdania jest w zasadzie niemożliwe.

Unia Europejska nie zabiera zdania, poza przydzielaniem Saamom pieniędzy na działalność kulturalną i podobną i mimo wezwania Saamów do Pani Ursuli von der Leyen, na początku tego roku – Uwzględnij nas!

Urzędnicy Komisji Europejskiej potępiają natomiast chętnie szwedzkie polowania na wilki czy duże drapieżniki, które przecież na połowie Szwecji nie mają racji bytu z uwagi na hodowlę reniferów.

Metale rzadkie pod powierzchnią saamijskich pastwisk reniferów ważą ciężej, zwłaszcza w obliczu dominacji Chin.

Jest to poniekąd walka Dawida z Goliatem i jedyne co mogą zrobić Saamowie i co w zasadzie już robią, to sprzedawanie drogo państwu szwedzkiemu swoich praw ludności rdzennej i plemiennej, poza zasiłkami które już od państwa otrzymują. Hodowla reniferów jest nieopłacalna ekonomicznie.

zdjecie: slu