Gospodarka leśna a Saamowie z ich hodowlą reniferów.
Jak powinna być prowadzona gospodarka leśna aby mogła dopasować się do hodowli reniferów?
Myślę że temat jest raczej nieznany wśród polskich leśników czy ludzi interesujących się przyrodą a ja sam też nie poruszałem go w w bardziej szczegółowy sposób.
Poniższy kilkunastominutowy film pokazuje problemy i konflikty pomiędzy tymi dwoma rodzajami gospodarek wzajemnie zazębiających się na wspólnie użytkowanym terenie.
Tekst rozbiłem na przedziały minutowe, łatwiejsze, mam nadzieję do śledzenia na filmie.
„Gospodarka leśna w krainie reniferów”
0 – 1 min.
Hodowla reniferów ma w północnej Europie prastare tradycje.
Renifery są dla Saamów zarówno źródłem dochodów jak i tradycyjnym trybem życia.
Ale renifery nie są samotne w użytkowaniu przyrody.
Kopalnie, elektrownie wodne, turystyka, ruch samochodowy, to wszystko spowodowało że dawne trasy przechodzenia reniferów na pastwiska, miejsca odpoczynku i miejsca wypasu zniknęły i zanikają.
Ale gospodarką prawdopodobnie najbardziej wpływającą na hodowlę reniferów jest gospodarka leśna i styk pomiędzy tymi gospodarkami nie jest pozbawiony konfliktów.
1 – 2 min.
Lars-Evert Nutti z Sirges sameby w Norrbotten (najbardziej północne województwo, län, w Szwecji) zajmuje się hodowlą reniferów od kilkudziesięciu lat i dostrzega jej zmieniające się warunki.
- To co zachodzi teraz w lesie nie jest przyjemne. Przeciętny wiek wyrębu lasów to około 90 lat i w takim wieku nie pojawią się w nim porosty zjadane przez renifery. Ale nie tylko brak porostów w młodszym lesie jest problemem. Innym jest maszynowe przygotowanie gleby na zrębach zupełnych. Państwo musi brać odpowiedzialność za taką gospodarkę.
Ciężkie zimy wymagają dożywiania reniferów.
2 -3 min.
Las staje się w takich przypadkach jeszcze bardziej istotny dla reniferów.
- Mamy tzw. współdziałanie, wspólne zarządzanie (samrådet) czyli konsultacje z gospodarką leśną, mówi Lars-Evert Nutti, w dużym stopniu już od wielu lat i na ogół potrafimy się wzajemnie dogadywać. Ale na swoich terenach (tutaj mowa jest o terenach przynależnych wsi Sirge) nie mamy już za dużo dorosłego lasu, takiego jaki widzimy za moimi plecami a i tak będzie on wkrótce wycięty a z nim znikną porosty wiszące (np. brodaczka, moja uwaga).
Co może zrobić gospodarka leśna aby zmniejszyć konflikty z hodowlą reniferów?
Jedziemy do Härjedalen (region, landskap, w północnej Szwecji, graniczący z Norwegią, aby spotkać się z dwoma konsultantami leśnymi: Anja Fjellgren Walkeapää, pracującą w urzędzie państwowym do spraw lasów Skogsstyrelsen oraz Christer Boqvist, pracujący w koncernie leśnym Holmen Skog, mającym około 1 mln ha lasów produkcyjnych.
Anja Fjellgren Walkeapää jest specjalistką leśną od kontaktów z hodowcami reniferów.
- Hodowla reniferów opiera się na wypasach reniferów w przyrodzie, mówi ona.
3 -4 min.
- Renifery przechodzą na pastwiska w lesie i żywią się głównie porostami ziemnymi (marklavar, np. chrobotek reniferowy) i wiszącymi (hänglavar, np. brodaczki czy z rodzaju Bryoria) (3,06-3,20’).
Dostęp do porostów jest jednym z kluczowych pytań. W ciągu ostatnich 60 lat ilość terenów bogatych w porosty zmniejszyła się aż o 70%, z 1,5 mln ha do 450 tys ha. Lasy stare zastępowane są przez lasy młodsze i gęste, pozbawione porostów. Ale gospodarka leśna może dużo zrobić aby poprawić sytuację.
Zacznijmy od przygotowania gleby na zrębach, markberedningen.
Silne przygotowanie gleby może zniszczyć więcej niż połowę porostów ziemnych pozostałych na zrębie.
4-5 min.
Istnieją jednak sposoby na zmniejszenie wpływu przygotowania.
- Mamy tutaj zrąb na którym pozostało dużo porostów i zastosowaliśmy tutaj oszczędne przygotowanie gleby, mówi Anja, w postaci kopczyków ziemnych, zamiast ciągłych bruzd.
Takie niejednolite przygotowanie gleby zmniejsza ujemny wpływ na porosty ziemne z około 60% powierzchni zrębu do 20% powierzchni.
- Można pracować w ten sposób również również zwykłym agregatem przygotowującym glebę i bardzo dużo zależy tutaj od pracy operatora maszyny leśnej, w zasadzie jego umiejętności są najważniejsze.
5-6 min.
Mamy też nowe agregaty przygotowujące glebę w sposób nazwany „przygotowanie odwracające”. Agregat przygotowujący glebę zdziera płat darni glebowej, odwraca go w powietrzu i kładzie z powrotem na tym samym miejscu warstwą mineralną do góry, w której następnie sadzi się sadzonkę. (5,00-5,10’).
(Moja uwaga – jest to agregat bezsprzecznie najlepiej przygotowujący dzisiaj glebę pod sadzenia na zrębach w sposób oszczędny. Metoda invers przyszła do Szwecji z Finlandii i agregat został opracowany przez firmę leśną Jonas Skyttmo wspólnie z Bracke Forest AB. https://www.sveaskog.se/press-och-nyheter/nyheter-och-pressmeddelanden/2014/ny-teknik-minskar-markpaverkan/)
Christer Boqvist jest przyzwyczajony do współdziałania (samrådet) z Saamami.
- Ten zrąb na którym stoję jest moim zdaniem dobrym przykładem na oszczędne przygotowanie gleby i sadzonki otrzymują dobry start życiowy.
Plusem jest również, zarówno dla właściciela lasu jak i dla właściciela renów, że takie przygotowanie gleby oznacza mniejszy udział brzozy pojawiającej się z samosiewu.
(Jest to zdanie narratora filmu, pojawiają się jednak coraz silniejsze głosy mówiące o konieczności zwiększenia udziału gatunków liściastych w lasach północnej Szwecji i w tamtejszych warunkach takim gatunkiem jest właśnie brzoza – moja uwaga).
Ten plus widzimy również w następnym etapie gospodarki leśnej, w czyszczeniach lasu (5,50 min).
- Właściciel lasu może wykonywać tutaj wiele zabiegów, które sprzyjają zarówno jego gospodarce leśnej jak i reniferom, mówi Anja Fjellgren Walkeapää.
6-7 mi
- Poprzez czyszczenia młodników umożliwiamy dotarcie światła do gleby i wzrost porostów. Pozwala to też na ogólny wgląd właściciela stada reniferów w młodnik i na swoje stado.
Otwarty las (od 6,26’) jest ważny dla reniferów w czasie ich przemieszczania się. Niekiedy gospodarka leśna planuje rzadsze lasy od początku. Christer Boqvist pokazuje las który przeznaczony jest cięć końcowych i powierzchnia przyszłego zrębu będzie, po naradzie z Saamami, obsadzona 1300 sadzonkami na 1 ha zamiast normalnej ilości 2500-3000 sadzonek.
7-8 min.
- Zostawiliśmy też teren za mną jako strefę ochronną. (7.05’), mówi. Również trzebieże (7.15’) są korzystne dla dla reniferów bo przerzedzenie lasu sprzyja porostom ziemnym.
Contorta (sosna wydmowa) (7,30’)
Szybko rosnąca sosna wydmowa jest uważana za szczególny problem dla hodowców reniferów i różni się od sosny pospolitej.
- Uwalnia się ona wolno od gałęzi bocznych, co powoduje iż renifery mają trudności z przedostaniem się przez taki las a właściciel stada ich nie widzi i ma trudności z jego prowadzeniem, mówi Anja.
8-9 min.
- Poza tym i jest to bardzo istotne, las z contortą zmienia warunki klimatyczne w strefie glebowej, tworząc je niekorzystne dla wzrostu porostów ziemnych.
Czy jednak jest niemożliwością pogodzenie interesów Saamów z obecnością lasów z contortą (około 600 tys. ha w północnej Szwecji)?
Christer Boqvist stoi w 30 letnim lesie z contortą, w którym przed kilkoma laty przeprowadzono trzebież (8,20’)
- Nawet w lesie z contortą rosną porosty, mówi i pokazuje, ale Saamowie chcą wyciąć contortę i zastąpić ją sosną pospolitą. My w Holmen zgadzamy się z tym. ( Moja uwaga – z tych 600.000 ha absolutna większość należy do koncernu SCA Skog, więc to ustępstwo koncernu Holmen jest raczej symboliczne).
9-10 min.
Nasienniki i kępy drzew.
Jesteśmy z powrotem na zrębie i oznacza to zniknięcie nie tylko drzew ale w dużym stopniu porostów ziemnych.
- Często gleba jest twarda, ujeżdżona maszynami leśnymi i renifery mają problem z odgrzebywaniem porostów mówi Anja Fjellgren Walkeapää. Inną trudnością przeszkadzającą reniferom jest pokrycie gleby na zrębach przez resztki zrębowe, gałęzie, wierzchołki. Pomoga ułożenie tych resztek w stosy wzdłuż szlaku zrywkowego na zrębie.
Zabiegiem pomagającym reniferom jest pozostawienie drzew nasiennych na zrębie.
10-11 min.
- To z jednej strony powoduje mniejsze ubicie gleby przez maszyny leśne na zrębie a z drugiej renifery mają szanse obgryzania porostów na stojących drzewach, mówi Christer.
Aby jednak porosty wiszące miały szanse przejścia do drzew następnej generacji, powinno się pozostawiać większe grupy drzew nasiennych (10,29 – 10,58’) mających takie porosty.
11-12 min.
Stary las.
- Ale pomimo takich zabiegów to jednak najwięcej pożywienia dla reniferów znajduje się w lesie starym. Jeżeli chcemy zachować tereny z porostami to nie potrzebujemy wycinać lasów starych zrębem zupełnym, możemy zastosować dawne metody zwane ”blädning” (czyli ogólnie mówiąc polegające na tzw. ciągłej trzebieży i wyborze drzew pasujących dla celów surowcowych – moja uwaga). Stary las przydaje się również latem, przy dużych upałach a takie zdarzają się na północy Szwecji. Renifery bardzo chętnie przebywają wtedy w ciągu dnia w takim lesie- mówi Anja.
12-13 min.
Holmen Skog, mówi Christer Boqvist, opóźnia niekiedy wiek rębności aby dopasować swoje lasy do gospodarki reniferowej Saamów.
- Mamy tutaj 120 letni las sosnowy (12,04-12,33’) i po naradzie z Saamami przesunęliśmy zręby dobrych kilka lat do przodu, tak aby las obok zdążył dorosnąć do odpowiedniego wieku
Patrzyć na całość – 12,33’.
Dla reniferów nie wystarcza jedno miejsce do wypasu czy jedno dla odpoczynku, przemieszczają się one na dużym terenie.
Renifery, krowy (waje) potrzebują też spokojnych miejsc na ocielenie i karmienie młodych (moja uwaga – tutaj potrafię zrozumieć niechęć, najłagodniej mówiąc, Saamów do dużych drapieżników, niedźwiedzia, wilka, rosomaka i rysia).
13-14 min.
- Mając na myśli ogólny obraz warunków prowadzenia hodowli reniferów, trzeba brać pod uwagę nie tylko wpływ gospodarki leśnej. Elektrownie wiatrowe, elektrownie wodne, turystyka, drogi, tory kolejowe wpływają również na podział i rozczłonkowanie terenów wypasu reniferów, mówi Anja.
Hodowla reniferów i gospodarka leśna będzie prowadzona cały czas obok siebie i razem. Hodowla reniferów jest warunkiem zachowania kultury życia Saamów i jest nieodłącznym elementem obrazu życia północnej Szwecji, Norwegii, Finlandii.
Gospodarka leśna stwarza produkty eksportu i miejsca pracy.
14-15 min.
Myśl o :
- Oszczędnym przygotowaniu gleby, 14,17”
- Przeprowadzaniu czyszczeń i trzebieży z myślą o możliwościach przejścia reniferów 14,20’
- Unikaniu sosny contorty na terenach wrażliwych 14,24’
- Pozostawianiu na zrębach drzew nasiennych i terenów ochronnych 14,28’
- Blädning (ciągłej trzebieży) w lasach starych 14,32’
- Przesunięciu wycinki lasu starego tak aby sąsiedni zdążył dorosnąć 14,37’
- Oraz rozmawiaj z Saamami, słuchaj i planuj na długą metę 14,41’
Film przedstawia nam sytuacje idealne, w których gospodarka leśna usiłuje się dogadać z hodowcami reniferów, Saamami.
Ale….
Proszę przeczytać wypowiedzi hodowców dotyczących gospodarki szwedzkich lasów państwowych Sveaskog na temat wzajemnej współpracy i tych tak chwalonych w filmie konsultacji.
https://www.facebook.com/231387893924894/posts/897708150626195/
Fikcja…Wybór pomiędzy dżumą a cholerą…teorią a praktyką…
Nie chcę powiedzieć że film pokazuje sytuacje nieprawdziwe i upiększa rzeczywistość, chcę wierzyć w możliwość dogadania się słabszego partnera z tym silniejszym, gospodarką leśną.
Dotyczy to zresztą nie tylko gospodarki leśnej ale również przemysłu kopalnianego z jego kopalniami odkrywkowymi.
Saamowie są słabsi mimo pozornej siły konwencji https://en.m.wikipedia.org/wiki/Indigenous_and_Tribal_Peoples_Convention,_1989 z roku 1989, nie ratyfikowanej jednak do tej pory przez szwedzki Riksdag, w czym ten kraj postawił się w tym samym szeregu co np. Rosja.
Dyskusje na ten temat pojawiają się w prasie szwedzkiej systematycznie i kolejni ministrowie są za lub milczą na ten temat. Ta ostatnia z roku 2018 przyniosła nawet entuzjastyczne poparcie pewnej pani minister z partii zielonej Miljöpartiet ale cóż z tego skoro kilka miesięcy później zrezygnowała ona ze stanowiska i została wybrana do Parlamentu Europejskiego. Zapewniając że będzie dalej walczyć w Brukseli o prawa Saamów.
No cóż, była pani minister nie zmieniła w każdym razie swego punktu widzenia ze zmianą punktu siedzenia. Zawsze coś, ale w roku 2020 można tylko powiedzieć że ten punkt siedzenia przyniósł korzyść jej, natomiast nie Saamom.
Na tematy związane z Saamami pisaliśmy wielokrotnie i tutaj kilka wybranych:
https://www.forest-monitor.
https://www.facebook.com/
Zdjęcie: vattenfall