Brzozy w szwedzkim lesie.
Praca polskiego naukowca. 1.
Jest nim Mateusz Liziniewicz. Czasopismo Skogen przeprowadziło z nim wywiad w ostatnim numerze 4/2023.
Czytamy:
„Prace nad uszlachetnianiem sadzonek drzew leśnych stworzyły drzewa iglaste z dodatkowym przyspieszeniem w swoim przyroście.
Jest to fakt dzisiaj niezaprzeczalny, ale mniej znanym przypadkiem jest podobna praca z brzozami, których uszlachetnione sadzonki są już dostępne w handlu.
-Zwłaszcza u brzozy brodawkowatej widać przyrost przewyższający brzozę z samosiewu o od 10% do 21%, mówi Mateusz Liziniewicz, badacz, pracujący w szwedzkim leśnym instytucie badawczym Skogforsk.
-Widać od razu różnice na uprawie z uszlachetnionymi, udoskonalonymi sadzonkami brzozy. Drzewka są proste i niemal pozbawione gałęzi.
Istnieje też pewna różnica w opiece nad nimi.
-W porównaniu do lasu iglastego, mamy mniejszą więźbę (więźba dla świerka czy sosny wynosi tutaj zazwyczaj od 2.000 do 2.500 sadzonek/ha, TC). Potem trzeba pamiętać, aby nie czekać za długo z pierwszą trzebieżą, aby nie stracić przyrostu drzew.
Zainteresowanie brzozą rośnie, ale w Szwecji w dalszym ciągu sadzi się jej mało.
-Jest to około 3 mln sadzonek rocznie, co w porównaniu do 450 mln sadzonek iglastych daje trochę ponad 0,5%.
(Brzoza w składzie gatunkowym szwedzkiego lasu zajmuje trzecią pozycję pod względem zasobów, 12,4%, po świerku 40,3% oraz sośnie 39,3% – dane Skogsdata 2020 – ale, jak mówi Mateusz Liziniewicz, nie pochodzi z sadzenia a z samosiewu. Dopiero w ostatnich latach zaczęto tutaj zwracać uwagę na wagę surowca brzozowego w postaci forniru czy tarcicy, bo do tej pory brzoza znikała ze szwedzkich lasów na etapie trzebieży, w formie papierówki. TC)
Mateusz Liziniewicz podkreśla potrzebę zmniejszenia ryzyka w szwedzkiej gospodarce leśnej poprzez postawienie na inne gatunki, poza iglastymi, m.in. poprzez sadzenie brzozy.
-Dotyczy to chorób czy ataków szkodników leśnych. Nie wiemy też, jak będzie wyglądał w przyszłości rynek surowcowy, ale istnieje dzisiaj duże zapotrzebowanie na brzozę do produkcji forniru, jako tarcica czy również jako pulpa włókiennicza w przemyśle celulozowym.
Plantacje uszlachetnionej brzozy są jednak nieliczne i może wystąpić brak nasion.
-My w Skogforsk odpowiadamy za uszlachetnianie, ale nie posiadamy plantacji. Te należą do przedsiębiorstw leśnych, ale odpowiadamy na pytania i na zapotrzebowanie na sadzonki klonowane oraz uczymy szczepienia. Możemy również wykonywać szczepienie sadzonek na życzenie klienta. Jeżeli chodzi o plantacje, to mamy już doświadczenie w ich prowadzeniu dla przedsiębiorstw leśnych, mówi Mateusz Liziniewicz.
-Mam nadzieję, że duże przedsiębiorstwa leśne wybiorą drogę zakładania i prowadzenia plantacji nasiennych brzozy.”
Mateusz Liziniewicz pracę doktorską o tytule „Influence of spacing and thinning on wood properties in conifer plantations” obronił na Sveriges Lantbruksuniversitet, SLU, w roku 2013.
Pisząc o trzebieżach w lasach szwedzkich omówiłem tą pracę na Monitorze Leśnym.
Pełny tekst jego pracy doktorskiej i bogaty spis artykułów naukowych od roku 2012 zawiera jego profil.
Metoda Kronoberg. 2.
Metoda Kronoberg wzięła nazwę od województwa (län) Kronoberg, leżącego w Småland, w południowo-środkowej Szwecji, znanego z częstych przymrozków wczesnych i późnych.
Jest to metoda gospodarki leśnej opracowana już w latach 70-tych poprzedniego wieku z celem ochrony sadzonek świerka, wykorzystując osłonę górną brzozy i różne fazy rozwoju wzrostu brzozy i świerka w tym samym drzewostanie.
Metoda jest dostosowana do warunków w Småland, ale stosowana jest również w innych rejonach Szwecji, po odpowiednim dopasowaniu.
Zainteresowanie w Szwecji lasem mieszanym rośnie i metoda Kronoberg pozwala na uprawę świerka pod niską osłoną brzozy, głównie z samosiewu. Brzoza jest gatunkiem pionierskim i światłożądnym, o dobrym przyroście w młodości, podczas gdy świerk jest drzewem znoszącym wtedy ocienienie i najlepiej rosnącym w późniejszych fazach swojego dłuższego cyklu życiowego w produkcji leśnej.
Cykl życiowy brzozy w drzewostanie wynosi około 40 lat, w porównaniu do świerka, o cyklu od 60 do 100 lat i o dużej zdolności produkcyjnej od wieku 30-40 lat i wzwyż. Ta metoda, jeśli zostanie wykonana prawidłowo, może dać las dwuwarstwowy, który przypomina warunki naturalne.
Metoda, w wyniku której powstaje las mieszany brzozowo-świerkowy, wymaga stosunkowo intensywnej pielęgnacji, ale ma szereg innych zalet w porównaniu z monokulturą świerkową.
Stosuje się ją na glebach tzw. świerkowych, czyli o lepszej jakości, niż gleby tzw. sosnowe, (powszechnie stosowany i praktyczny podział szwedzkich gleb leśnych, TC), często na glebach wilgotnych.
Zarówno brzoza brodawkowata Betula pendula jak i brzoza omszona Betula pubescens występują na terenie całej Szwecji (wyjątkiem są Góry Skandynawskie, gdzie nie ma brzozy brodawkowatej), ale brzoza omszona stanowi 76% masy drzewnej tego gatunku w Szwecji.
Czasopismo Skogen 12/2022 opisuje praktyczne kroki przy zakładaniu i pielęgnacji drzewostanu tą metodą.
-Na obrzeżach zrębu pozostawia się brzozy ze zdolnością produkcji nasion. Praca naukowa opisująca tą metodę mówi o zdolności produkcyjnej nasion przez brzozy już w wieku 15-20 lat oraz o tworzeniu samosiewu brzozy w odległości do 200 m od takich drzew. Oprócz samosiewu brzoza odradza się odroślowo.
-Określa się bonitację terenu i dokładnie planuje przyszłe szlaki manipulacyjne i zrywkowe.
-Przy wysokości brzozy 3-4 m, przeprowadza się pierwsze czyszczenie, pozostawiając 3.000 -4.000 drzewek brzozy na ha. Przy ryzyku przymrozków pozostawia się około 4.000 sztuk brzozy. Ewentualne świerki z samosiewu mają wtedy około 0,5-1 m wysokości.
Przy pierwszym czyszczeniu należy również zasadzić świerka, w liczbie około 2.000 na ha. Mamy wtedy świerk z sadzenia i samosiewu pod niskim okapem około 3.000 brzozy na 1 ha.
-Po około 5 latach brzozy zwierają znów swoje korony i osiągają wysokość 6-9 m. Przeprowadza się wtedy ich drugie czyszczenie, pozostawiając około 200 sztuk na 1 ha oraz równocześnie czyszczenie świerka, mającego około 2 m wysokości, pozostawiając od 2.000 do 6.600 sadzonek św na 1 ha.
(Czyszczenia przeprowadza się w Szwecji ręcznie, przy pomocy pił tarczowych czy łańcuchowych na wysięgniku, TC).
-W wieku około 30 lat, przy wysokości 8-12 m, usuwa się brzozę mechanicznie, zwracając szczególną uwagę na świerka, mającego wtedy 3-4 m wysokości.
(Te prace przeprowadza się przy pomocy harwesterów oraz forwarderów, stąd waga wcześniejszego wyznaczania szlaków manipulacyjnych i zrywkowych, TC)
-Można wtedy pozostawić dorodne brzozy, najchętniej w grupach, z przeznaczeniem na przyszły fornir i tartaczne, ale nie więcej niż 100 sztuk na 1 ha. Nie przeszkodzi to we wzroście świerka na dobrych glebach.
-W przypadku, gdy postawi się, zamiast samosiewu, na sadzenie uszlachetnionych sadzonek brzozy, można podsadzić świerka już przy wysokości brzozy 2-2,5 m.
-Należy często kontrolować rozwój drzewostanu.
(Jest to w zasadzie uwaga oczywista dla dobrego leśnika czy właściciela lasu, TC)
Oprócz ochrony sadzonek świerka przed przymrozkami, zwłaszcza na glebach wilgotnych, powolny przyrost świerka w młodym wieku prowadzi do gęstych słojów rocznych i lepszej jakości drewna. Usunięta brzoza jest przeznaczana na papierówkę i opał. Metoda Kronoberg uważana jest za metodę stwarzającą las o większej bioróżnorodności oraz odporności na huragany.
Wadą metody Kronoberg jest to, że mrozoodporność uzyskuje się dopiero po kilku latach, gdy brzoza dorośnie, a jednocześnie trudno przewidzieć, jak się ona rozwinie. Metoda jest pracochłonna w utrzymaniu i wymaga dobrego nadzoru, aby rozpocząć czyszczenia we właściwym czasie. Istnieje również ryzyko uszkodzenia świerka przy usuwaniu osłony brzozy.
Jest to ogólny opis i zainteresowani mogą sięgnąć po cytowaną pracę naukową.
Podobne zasady, co w metodzie Kronoberg, można stosować dla innych gatunków, takich jak np. buk czy dąb pod osłoną np. modrzewia, zwłaszcza hybrydy.
Źródła :
https://sv.m.wikipedia.org/wiki/Kronobergsmetoden
Czasopismo Skogen 12/2022
Zdjęcie: skogforsk
