Lasy na Wyspach Alandzkich.
Wyspy Alandzkie jako polska nazwa archipelagu Åland, opisane są ogólnie w wiki https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Wyspy_Alandzkie i są prawdopodobnie znane wielu Polakom, choćby z rejsów promowych, bardzo popularnych przed rokiem 1995 (rokiem przystąpienia Szwecji i Finlandii do UE) i z ówczesnych ograniczeń w przywozie alkoholu do Szwecji czy Finlandii oraz związanych z tym tax-free podróżom.
Klimat morski panujący na wyspach stwarza dobre warunki dla wzrostu roślin i drzew, z długim okresem wegetacji a same wyspy leżą w hemiborealnej (english – hemiboreal) strefie mrozoodporności, co daje im względnie duży udział drzew liściastych, około 30%, wsród dominującej sosny.
Archipelag Alandzki składa się z około 6700 wysp o łącznej powierzchni lądowej około 155.000 ha (1550 km2) i z tego 117.000 ha pokryte jest lasem.
69.000 ha tej powierzchni stanowią lasy produkcyjne, 21.000 ha lasy niskoprodukcyjne leżące na gruntach nazwanych „tvinmark”, po fińsku „kitumaa” oraz 27.000 ha stanowią nieużytki.
Ta klasyfikacja – lasy produkcyjne, tvinmark, nieużytki – jest typową dla Finlandii i „tvinmark” oznacza lasy niskoprodukcyjne o przyroście 0,1 – 1,0 m3 na ha i na rok. Poniżej tych wartości leżą nieużytki.
Natomiast szwedzka klasyfikacja mówi o przyroście poniżej 1,0 m3 na ha i na rok jako tym charakteryzującym nieużytki.
Gleby leśne mają miejscami wysoki poziom wapnia co sprzyja wzrostowi i rozpowszechnianiu się roślin naczyniowych (Tracheobionta albo Tracheophyta)
Historycznie biorąc lasy Wysp Alandzkich wykorzystywane były na potrzeby ich właścicieli i wypas bydła ale również na produkcję surowca tartacznego idącego na eksport jak i służącego do budowy żaglowców, z których wielkoobszarowi chłopi alandzcy zasłynęli w wieku XIX. Jeden z żaglowców, Pommern, stoi dzisiaj na redzie portu w Mariehamn.
W latach 1960-tych wprowadzono na wyspach nowe przepisy dotyczące gospodarki leśnej, co przyniosło wzrost przyrostu w tamtejszych lasach o 60%. Dzisiaj wynosi on około 442.000 m3 na rok i z tej masy pozyskuje się rocznie 312.000 m3 (2014). Zapas drewna na pniu wzrósł o 50% i wynosi 143 m3/ha co daje ogólną masę 10,7 mln m3 na pniu (2014).
W stosunku do innych regionów Finlandii a jest ich razem z Wyspami Alandzkimi dziewiętnaście, Åland wyróżnia się strukturą własnościową lasów. Aż 90% stanowią lasy prywatne, w rękach prawie 3.000 właścicieli leśnych i średnia powierzchnia posiadłości leśnej nie przekracza 18 ha (w pozostałej Finlandii około 30 ha).
Gatunkiem dominującym jest sosna i daje ona około 60% produkcji surowca drzewnego.
Udział gatunków liściastych jest również istotny i tutaj użytkuje się takie gatunki jak brzoza brodawkowata, brzoza omszona, osika i olsza czarna.
Jesion i klon są też gatunkami często spotykanymi na wyspach, chociaż ten pierwszy dotknięty jest, jak i w pozostałej Europie, chorobą wywołaną przez grzyb Hymneoscyphus fraxineus.
Charakterystyczną cechą dla autonomii Wysp Alandzkich jest niezależność i odpowiedzialność rządu Wysp za gospodarkę leśną i ochronę przyrody.
Interesy prywatnych właścicieli lasu reprezentuje Zrzeszenie leśne Wysp Alandzkich, natomiast produkcja surowca drzewnego jest zmonopolizowana przez prywatną firmę Ålands Skogsindustrier AB.
Celem autonomicznego rządu Wysp Alandzkich w sprawach dotyczących polityki leśnej jest prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej.
Co oznacza znaną i z Polski zasadę dobrych praktyk leśnych tejże gospodarki a konkretnie m.in. zachowanie biologicznego bogactwa w lasach wysp oraz historycznych pamiątek gospodarki ludzkiej, utrzymanie odpowiednich stosunków wodnych, prowadzenie gospodarki łowieckiej i położenie nacisku na funkcje społeczne lasu takie jak zbiór jagód, grzybów oraz rekreacji człowieka.
O Allemansrätten na Wyspach Alandzkich pisaliśmy w Allemansrätten w Finlandii.
W latach 2001-2003 przeprowadzono inwentaryzację siedlisk i gatunków chronionych w celu dopasowana gospodarki leśnej do ochrony przyrody i wyniki zawarto w raporcie
http://www.regeringen.ax/sites/www.regeringen.ax/files/attachments/page/projektrapport-inventering-skyddade-biotoper.pdf
Na stronie 12 mamy opis szczególnie wartościowych siedlisk i środowisk leśnych. Są to: zagajniki (dunge) z wiązem i lipą, bagna wyspowe (myrholmar), bogate torfowiska niskie (rikkärr), pola kamieniste (stenåkrar) (zdjęcie poniżej) oraz torfowiska wysokie i bagna ubogie w drzewa (trädfattiga mossar och myrar).
Zrównoważona gospodarka leśna opiera się jednak przede wszystkim na systemie certyfikatów i te oznaczają w Finlandii jak i na Wyspach Alandzkich certyfikat PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification) który posiadają wszyscy prywatni właściciele lasu na Wyspach.
Natomiast certyfikat FSC (Forest Stewardship Council) wszedł na Åland dopiero jesienią 2016 roku i posiada go tylko kilkudziesięciu właścicieli leśnych (na ogólną liczbę 3.000)
Ciekawy artykuł na temat lasów Wysp Alandzkich opublikowało fińskie czasopismo Skogsbruket nr. 2/2018 autorstwa Heleny Forsgård.
Artykuł dotyczy alandzkiej formy lasu państwowego nazywanego lasem landskapet Åland.
Wyspy Alandzkie posiadają go około 2.500 ha i jest on spadkiem po czasach szwedzkiego panowania w Finlandii, a ściślej biorąc czasów twórcy nowoczesnego państwa szwedzkiego Gustava Vasy i lat około 1550 roku.
Gustav Vasa, dziadek polskiego króla, Zygmunta III Wazy, toczył w tych latach wojnę z Rosją i potrzebował terenów leśno-rolnych z położonymi na nich twierdzami jako ośrodków zaopatrujących jego armie, na zdjęciu poniżej Kastelholmen.
Lasy będące własnością Wysp Alandzkich liczą w tych 2500 ha aż 1000 ha terenów z tvinmark i nieużytkami. Zdecydowana większość leży na głównej wyspie Åland i dzieli się na 28 oddziałów leśnych
Zarządza nimi Ray Holmlund, trzeci z rzędu zarządca leśny, licząc od roku 1928. Jego poprzednik nosił jeszcze staroświecką (dla Szwedów) nazwę „skogvaktare”którą można przetłumaczyć na „strażnik leśny” albo „leśniczy”.
Ma on do pomocy dwu zatrudnionych na stałe robotników leśnych ale prace zrębowe wykonują zewnętrzne firmy leśne.
Roy Holmlund pozyskuje rocznie około 7.500 m3 surowca drzewnego, co oznacza 70% przyrostu rocznego ale jego najważniejszym zadaniem jest utrzymanie swego lasu jako dostępnego dla wszystkich, zwłaszcza dla rekreacji.
Około 10% powierzchni lasów zarządzanych przez niego stanowią cenne siedliska przyrodnicze i gospodarka leśna nie jest na nich prowadzona. Wchodzi w nie m.in. las który założony został w roku 1845 i od tej pory nie był gospodarczo użytkowany.
Mam prawdziwy las pierwotny, mówi Roy.
15% powierzchni lasów obejmują lasy rekreacyjne, w których Roy prowadzi tylko gospodarkę bezzrębową, opisywaną już wielokrotnie przeze mnie jako tzw. hyggesfritt skogsbruk.
To ma swoje ujemne strony, uważa on bo z czasem taki las zostanie zdominowany przez świerka, mogącego rosnąć w cieniu.
Łowiectwo też odgrywa sporą rolę. Zainteresowanie prawem do polowania na naszych terenach jest bardzo duże i ich sprzedaż daje nam rocznie zysk około 30.000 euro, mówi Roy Holmlund.
Lasy publiczne stanowią tylko 4% powierzchni leśnej Wysp Alandzkich i wchodzi w nie 1.100 ha rezerwatów przyrody.
Jest to absolutnie za mało, uważa Roy i jako pracownik publiczny widzi on winę w dużym udziale własności prywatnej lasów na Wyspach Alandzkich.
To nic dziwnego i z takim zdaniem nie jest on samotny wsród leśników państwowych. Chociaż o ich chęci do tworzenia rezerwatów ma ochrona przyrody, przynajmniej w Szwecji, nieco odmienne zdanie.
Roy Holmlund podaje jednak przykłady na zakup w ostatnich latach przez rząd Wysp lasów przyrodniczo bogatych oraz z historycznymi śladami gospodarki ludzkiej, ma więc pewne podstawy do swoich twierdzeń.
Czytaj również cykl artykułów na temat Finlandia -100 lat niepodległości i jej lasy.
Wypalanie lasu na 100-lecie Finlandii.
Metsähallitus kontra Lasy Państwowe
Fińsko-szwedzkie pomiary przyrostu drzew.
Określenie zasobów leśnych za pomocą fińskiej wieloźródłowej metody inwentaryzacji lasów (MS-NFI)
Prawie połowa fińskich lasów prywatnych jest nieubezpieczona.
Sprzedaż 50.000 kg brzozy brodawkowatej var. karelska.
Szwedzko-fińskie analizy rynku leśno-drzewnego.
Zdjęcia: Ålandsguiden, Dayviews, Ålands landskapsregering, visit Åland.